Peyami Safa, İ.Melih Devrim, Ömer Turan Eyüboğlu, Ahmet Piriştina, J.L.Mattei, Mina Urgan

Bugün 15 Haziran. Peyami Safa, İ. Melih Devrim, Ömer Turan Eyüboğlu, Ahmet Piriştina, Mina Urgan ve Jean-Louis Mattei’nin ölüm yıldönümleri.

BRT Yayın Grubu olarak bu değerlerimizi saygıyla, sevgiyle anıyoruz.

Peyami Safa kimdir?

02 Nisan 1899’da İstanbul’da doğdu, 15 Haziran 1961’de İstanbul’da yaşamını yitirdi. Psikolojik romanlarıyla tanınan yazar. Şair İsmail Safa’nın oğlu. Babası Sivas’ta sürgünde yaşamını yitirdi. Yoksulluk ve 9 yaşında yakalandığı kemik veremi nedeniyle düzenli bir eğitim almadı. Bir yandan çalışırken bir yandan da kendi kendini yetiştirdi. 13 yaşında hayata atıldı. Posta Telgraf Nezareti’nde memur olarak çalıştı. 1914-1918 arasında öğretmenlik, 1918-1916 arasında gazetecilik yaptı. Hayatını yazıları ile kazandı.

Babası gibi şair olan amcaları Ahmed Vefa ve Ali Kâmi’nin yönlendirmesiyle edebiyata başladı. Kardeşi İlhami ile çıkardığı “Yirminci Asır” adlı akşam gazetesinde “Asrın hikâyeleri” başlığıyla yazdığı magazin hikayeleriyle dikkat çekti.

Para kaygısıyla yazdığı sıradan yazılarda annesi Server Bedia’nın adından esinlenerek yarattığı “Server Bedii” takma adını kullandı. Bu isimle kaleme aldığı “Cingöz Recai” isimli polisiye dizi romanları büyük ilgi gördü.

Kültür Haftası (21 sayı, 15 Ocak-3 Haziran 1936) ve Türk Düşüncesi (63 sayı, 1953-1960) adlarında iki dergi çıkardı.

Tasvîr-i Efkâr, Cumhuriyet, Milliyet, Tercüman, Son Havadis gazetelerinde yazdı.

Çok sevdiği oğlu Merve’yi askerlik hizmeti yaparken kaybedince derinden sarsıldı. Bu olaydan birkaç ay sonra İstanbul’da beyin kanaması sonucu yaşamını yitirdi. Edirnekapı’da toprağa verildi.

Sanat, edebiyat, felsefe, psikoloji, sosyoloji gibi değişik alanlarda yazdığı yazılarla çok yönlü bir yazar oldu.

43 yıl hiç durmadan yazdı. İlk döneminde değişik ilgi alanları içinde sol eğilimli siyasal akımlara ilgi gösterdi. 1930’da basılan ve genç bir hastanın psikolojisini yansıtan otobiyografik romanı “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”nun ilk baskısını “Nâzım Hikmet“e ithaf etmişti. Ama 2’nci Dünya Savaşı’ndan sonra Nazileri savundu.

Ölümünden bir süre önce metapsişik konulara yöneldi.

1949’da yayınlanan son eserlerinden “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu”nda da tıp öğrenimi yaparken bunalıma girerek felsefeye yönelen ve sonuçta mistik dünya görüşünde karar kılan bir gencin öyküsünü anlattı.

Edebiyat ve siyaset tartışmalarının hep içinde bulundu. Nâzım Hikmet, Nurullah Ataç, Zekeriya Sertel, Muhsin Ertuğrul, Aziz Nesin’le polemiklere girdi. Ayrıca ders kitapları da yazdı.

Emrullah Güney'in çizimiyle Peyami Safa

Peyami Safa’nın Eserleri

ROMAN:

• Gençliğimiz (1922)

• Şimşek (1923)

• Sözde Kızlar (1923)

• Mahşer (1924)

• Bir Akşamdı (1924)

• Süngülerin Gölgesinde (1924)

• Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü (1925)

• Canan (1925)

• Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930)

• Fatih-Harbiye (1931)

• Atilla (1931)

• Bir Tereddüdün Romanı (1933)

• Matmazel Noralya’nın Koltuğu (1949)

• Yalnızız (1951)

• Biz İnsanlar (1959)

ÖYKÜ:

• Hikayeler (Halil Açıkgöz derledi, 1980)

OYUN:

• Gün Doğuyor (1932)

İNCELEME-DENEME:

• Türk İnkılâbına Bakışlar (1938)

• Büyük Avrupa Anketi (1938)

• Felsefî Buhran (1939)

• Millet ve İnsan (1943)

• Mahutlar (1959)

• Mistisizm (1961)

• Nasyonalizm (1961)

• Sosyalizm (1961)

• Doğu-Batı Sentezi (1963)

• Sanat- Edebiyat-Tenkid (1970)

• Osmanlıca-Türkçe- Uydurmaca (1970)

• Sosyalizm-Marksizim- Komünizm (1971)

• Din-İnkılâp-İrtica (1971)

• Kadın-Aşk-Aile (1973)

• Yazarlar-Sanatçılar- Meşhurlar (1976)

• Eğitim-Gençlik-Üniversite (1976)

• 20. Asır- Avrupa ve Biz (1976)

DERS KİTAPLARI:

• Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi (1929)

• Cumhuriyet Mekteplerine Alfabe (1929)

• Cumhuriyet Mekteplerine Kıraat (Dört cilt, 1929)

• Yeni Talebe Mektupları (1930)

• Büyük Mektup Numuneleri (1932)

• Türk Grameri (1941)

• Dil Bilgisi (1942)

• Fransız Grameri (1942)

• Türkçe İzahlı Fransız Grameri (1948)

İzzet Melih Devrim kimdir?

Fecri Ati roman ve hikâyeciliğinde bilinmesi gereken isimlerden biridir.

1887 yılında Girit’te doğan izzet Melih, edebiyat dünyasına ilk adımını 1898’de Çocuklara Mahsus Gazete’de yayımlanan mensur şiirlerle atmıştır.

Fecr-i Ati topluluğuna katıldıktan sonra hikaye, roman, tiyatro ve mensur şiir türlerinde eserler vermiştir.

1957 yılında Paris Yazarlar Birliği Daimi Üyeliğine seçilmiştir.

Eserleri

Tiyatro

• Leyla: Fransızca bir tiyatro eseridir ve Beyoğlu Tiyatrosu’nda sahnelenmiştir.

Roman

• Tezat

• Sermet: Bu eseri daha sonra ayrıca Fransızcaya çevirmiştir. Bu eserin ön sözünü Piyer Loti yazmıştır.

Mensur şiir

• Hüzün ve Tebessüm

Hikâye ve Gezi

• Her Güzelliğe Aşık: Hikâye ve gezi notlarından oluşmaktadır.

Mina Urgan Kimdir ?

Prof. Dr. Mina Urgan Türk Yazar, Filalog, Profesör, Çevirmendir. Mina Urgan 1 Mayıs 1915 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Mina Urgan biyolojik babası Şair Tahsin Nahit'i hiç tanımamıştır. Babasının ölümünden sonra annesi Yazar Falih Rıfkı Atay ile evlenmiştir. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’ndeki öğreniminden sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi bölümünü bitirdi. Aynı fakültenin İngiliz Filolojisi bölümünde Doktarasını da yapan Urgan, “Elizabeth Devri Tiyatrosunda Soytarılar” isimli çalışmasıyla 1949‘da Doçent ünvanını aldı. 1960 yılında ise Profesör olarak öğretim üyeliği görevine devam eden yazar, 1977‘de İstanbul Üniversitesi’nden emekli oldu. Mina Urgan İngiliz edebiyatının en önemli eserlerini Türkçeye kazandırmıştır. Mina Urgan’ın eserlerini Türkçeye kazandırdığı yazarlar arasında Thomas Malory, Henry Fielding, Balzac, Aldous Huxley, Graham Greene, William Golding, John Galsworthy ve Shakespeare gibi önemli isimler vardır. Özellikle Shakespeare ve Virginia Woolf incelemeleri akademik çevrede büyük ses getirmiştir. Mina Urgan kendisine ait anılarını ve gezilerini kaleme aldığı iki kitabı “Bir Dinozorun Anıları” ve “Bir Dinozorun Gezileri” kitapları YKY tarafından defalarca kez yeniden basılmış ve okuycular tarafından yoğun ilgi görmüştür. Urgan, akademik çevrecelerle Türkçeye ve İngilizce’ye olan hakimiyetiyle, edebiyata kazandırdıkları sebebiyle duayen olarak kabul edildi. “İngiliz Edebiyatı Tarihi”, “Edebiyatta Ütopya Kavramı ve Thomas Moore”, “Virginia Woolf İncelemesi”, “D. H. Lawrence İncelemesi”, “Shakespeare ve Hamlet İncelemesi” eserleri hem edebiyata hem de akademiye önemli katkı olarak kabul edildi. Mina Urgan’ın tiyatrocu Cahit Irgat olan evliliğinden Mustafa Irgat ve Zeynep Irgat adında iki çocuğu oldu. Ancak Urgan daha sonra boşandı. 18 Nisan 1999 tarihli milletvekilliği seçimlerinde Özgürlük ve Dayanışma Partisi‘nden milletvekili adayı olan yazar, 1993 yılında Altın Kitap, 1996 yılında da Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü‘nün sahibi oldu. Mina Urgan, 15 Haziran 2000 yılında ardında birçok önemli çalışma ve kitap bırakarak hayata gözlerini yumdu.

Ahmet Piriştina kimdir?

Ahmet Piriştina, 8 Nisan 1952 yılında İzmir buca ilçesinde doğdu, 15 Haziran 2004 günü geçirdiği kalp krizi nedeniyle hayata veda etti.

2. Dünya Savaşı sonrasında Kosova’dan Türkiye’ye göç eden Arnavut kökenli bir ailenin çoçuğuydu. İlköğretimini Buca’da tamamlayan Piriştina, ortaokulu İzmir Saint Joseph’te, lise öğrenimini İzmir Atatürk Lisesi ve Türkay Koleji’nde tamamladı. Piriştina 1976 yılında eşi Mine Piriştina ile evlendi. Bu evlilikten bir oğlu ve bir kızı var.

Fransızca bilen Piriştina, evli ve iki çocuk babasıydı. 1991yılında DSP‘den milletvekili adaylığı oldu. Ancak milletvekili seçilemedi. Politikaya attığı ilk adım, 1994 yerel seçimlerinde İzmir Büyükşehir Belediyesi Meclis Üyeliği oldu. Piriştina aynı zamanda bu görevini DSP grup sözcüsü olarak süden İzmir milletvekili oldu. 1999 seçimlerinde DSP’den İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı seçilen Ahmet Piriştina, daha sonra CHP‘ye geçmiş ve 5 yıllık görev süresinin dolmasının ardından yapılan 28 Mart 2004 yerel seçimlerinde yeniden İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı oldu. Ahmet Piriştina‘nın siyasi macerası 1999 yerel seçimlerinde DSP’den İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmesiyle yeni bir döneme girdi. Bu dönemde, kendisinden daha önce görev yapan büyükşehir belediye başkanlarınca başlatılan ve İzmir’i daha çağdaş bir konuma taşıyan İzmir Büyük Kanal Projesi, İzmirKordonboyu Projesi ve İzmir Metrosu gibi projeler, onun döneminde bitirildi ya da çalışmalar hızlandırıldı. Piriştina büyükşehir belediyesinin Fen İşleri bölümünün altyapısını kullanarak İzmir’deki birçok ilk ve orta dereceli okulun elden geçirilmesini sağladı. Büyükşehir Belediyesine bağlı Eşrefpaşa Hastanesinin olanaklarıyla ilköğretim okullarında sağlık taraması yaptırdı. Sosyal güvencesi olmayan yoksul öğrencilerin ameliyat dahil tedavi masraflarını belediye bütçesinden ayrılan kaynakla gerçekleştirdi. İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Piriştina, hayata geçirdiği projelerle İzmire ve hatta Türkiyeye farklı bir belediyecilik anlayışı getirmiş; bunun sonucunda kentte büyük bir değişim yaşanmaya başlamıştır. İzmir birkaç yıl öncesine kadar kent merkezinde Kültürpark dışında geniş dinlenme alanı bulunmayan; kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarı olması gereken minimum 7 m² standartın çok altında bir kentti. Piriştina döneminde bir körfez kenti olan İzmir’i boydan boya yeşiller kuşatacak kısa bir zamanda 1 milyon 482 bin m² yeni aktif yeşil alanı İzmirlilerle buluşturacak çalışmalara imza atılmıştır. Peyzaj çalışmaları viyadük ve refüjleliğindeki binaların onarılması çalışmaları ile ülkemizde bir ilk olan İzmir İlan ve Reklam Yönetmeliği uygulamaya konularak kentin görünümüne hem işlevsel hem de estetik yeni bir çehre kazandırılmıştır. Öte yandan; İzmir’in rüyası Büyük Kanal Projesi ve derelerin ıslahı çalışmaları kentin altyapısına önemli bir katkı sağlamıştır. Otobüs tren ve metroyu bir sistem oluşturacak şekilde bütünleştiren İzmir’i 24 saat kesintisiz ve konforlu toplu ulaşımın sağlandığı bir kent haline getiren Ulaşım’da Dönüşüm Projesi’yle kentin ulaşım problemleri önemli ölçüde çözülmüştür. Ahmet Piriştina hemşehrilerle belediye arasındaki iletişimi sağlamak amacıyla Hemşehri İletişim Merkezi ve Semt Merkezlerini kurarak hizmet üretiminde toplumsal katılımı ve adaleti sağlamaya özen gösteren bir yaklaşımı benimsemiştir. Çevre temizliği itfaiye mezarlık hizmetleri ile engelli yurttaşların kent yaşamına katılımını sağlayacak uygulamalar olması gereken normlara uygun hale getirilmiştir. Toplumsal hizmetler kapsamında yüzlerce okulun onarımı ile kent kültürü ve tarihi kentlilik bilinci gibi kavramlar çerçevesinde ortak bir İzmirlilik duygusu yaratacak İzmir Kent Kitaplığı ve kent kültürü sergileri İzmir’in 5000. yıl kutlamaları İzmir liseli kent tarihi konferansları İzmir Kent Arşivi ve Müzesi açık hava film gösterimleri düzenlenen sempozyum ve kolokyumlar kenti kültürel yönden geliştiren hizmetlerdendir. İlçe belediyelere devrettiği spor salonlarıyla amatör klüplerin spor yapma olanaklarının genişletilmesi yaya koşu ve bisiklet yollarının düzenlenmesi gibi çalışmalara imza atan Ahmet Piriştina’nın İzmir’i fuarlar ve kongreler şehri haline getirmek en büyük hayali ve hedefiydi. 28 Mart 2004 seçiminde CHP’den Bornova Belediye Başkanı seçilen Aziz Kocaoğlu Ahmet Piriştina’nın 15 Haziran 2004 günü geçirdiği kalp krizi nedeniyle ölümü üzerine CHP İzmir teşkilatı tarafından İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na getirildi.

Jean-Louis Mattei kimdir?

• Çevirmen, araştırmacı, yazar ve şair. 1951 yılında, Marsilya’da doğan Jean-Louis Mattei Aix en Provence’da, klasik edebiyat alanında (Fransızca, Latince ve Yunanca) lisans ve yüksek lisansını tamamladı. 1976 yılında, Tevfik Fikret Lisesiyle kültürel-eğitsel işbirliği çerçevesinde Ankara’ya geldi. Türkçe ve Osmanlıca öğrendi. Öğretim Görevlisi ve çevirmen Nurcan Mattei ile evlendi. Daha sonra Galatasaray Lisesinde dersler verdi. 1988-2004 yılları arasında, eşi Nurcan Mattei ile birlikte, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fransızca Bölümünde, Türkçe’den Fransızcaya çeviri dersleri verdi. Ardından sağlık sorunları nedeniyle emekli olup Ankara’ya yerleşti. Kendini bütünüyle yazmaya ve yoğun çeviri çalışmalarına verdi. Eserleri: Tahoum Tahoum (şiir), Süleymanoğlu Cihangir (roman), Aynı Toprağın Kardeşleri (Roman), Hazreti Ali Cenknameleri (Araştırma). Türkçe’den Fransızca’ya onlarca kitap çevirdi. Pir Sultan’dan Yüz Şiir, Orhan Kemal’in Müfettişler Müfettişi, Üçkağıtçı, Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı, Hasan Erkek’in, Bedel, Eşik, Yaşasın Barış, Hayat Yenile Beni, Beyaz Menekşe, Orhan Güner’in İkinci Nöbetçi’nin Sıkıntıları, Dinçer Sümer’in Eski Fotoğraflar, Zeynep Kaçar’ın Şimdi Uçuşa Geçiyoruz bunlardan bazılarıdır. Apollinaire’den Alkoller, Latin Şiiri Antolojisi (Ahmet Necdet’le birlikte), Menandros’tan Geçimsiz Türkçeye çevirdiği eserlerden birkaçıdır. Jean-Louis Mattei, Fransızca ve Türkçe’nin yanı sıra, İngilizce, İtalyanca, Yunanca, Rusça, Ukraynaca, Almanca, Arapça, Farsça, Macarca, Ermenice ve Osmanlıca biliyordu. Edebiyatımız için gönüllü bir kültür elçisi gibi çalışıyordu. 15 Haziran 2019’da Ankara’da vefat etti. Naaşı 16 Haziran’da Ankara’da toprağa verildi.

Ömer Turan Eyüboğlu kimdir?

Eğitimci-şair (D. 1927, Bahçekaya / Maçka / Trabzon - Ö. 15 Haziran 1960). Hacı Bayram adını da kullandı. Babasının öğretmenlik yaptığı köyde ilkokulu bitirip ortaokulu okumak için Trabzon’a gitti (1937). Ancak matematik ve müzik derslerinden sınıfta kalınca öğrenimini yarıda bırakarak köyüne döndü. Daha sonra kendi kendini yetiştirdi, eski Türkçeyi öğrendi.

İlk şiiri, henüz on üç yaşındayken Trabzon’da çıkan Olcay gazetesinde yayımlandı (1940). Trabzon’da çıkan Halk ve Akçaabat gazetelerinde şair Baba Salim’e nazireler yazdı (1945). Şiirlerinde aşk, tabiat ve sanat kollarını işleyerek yaşadığı çevreyi insanlarıyla yaşama biçimi ve folkloruyla dile getirdi. Yazdığı hicivlerde toplumda gördüğü haksızlık ve yolsuzlukları dile getirerek doğruları savundu. 1956-60 yılları arasında gazetecilik yaptı. Hakimiyet gazetesi 24 Şubat 1956’da Trabzon’da onun gayretiyle yayın hayatına başladı. Şiirlerini İlk Adım (1946) adlı kitapta toplamıştır.

HAKKINDA: Ömer Turan Eyüboğlu / İlk Adım (1946), Ahmet Özer / “Hakimiyet” Genç ÖIümler ve Ömer Turan (Kıyı, Aralık 1981)- Şair Ömer Turan ve “İlk Adım”ı (Kıyı, Haziran 1982), Ali Haydar Eyüboğlu / Babam Ömer Turan Eyüboğlu (Karadeniz, 14.6.1984), Ahmet Özer / Basın ve Sanata Adanan Bir Ömür (Kuzey Haber, 12 Haziran - 3 Temmuz 1985), Ali Mustafa / Ömer Turan Eyüboğlu (Kıyı, Haziran 1987), Murat Yüksel / Türk Edebiyatında Hamsi (1989) - Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri 2-Cumhuriyet Dönemi (1993).